“Ne şeytanı azizim ne şeytanı? Bu bizim gururumuzun, salaklığımızın uydurması. İçimizde şeytan pek de kurnazca olmayan bir kaçamak yolu… İçimizde şeytan yok… İçimizde aciz var… Tembellik var… İradesizlik, bilgisizlik ve bunların hepsinden daha korkunç bir şey: hakikatleri görmekten kaçmak itiyadı var…”
Sabahattin Ali, Türk edebiyatında cesaret açısından önde gelen yazarlarından birisidir. Kısa hayata sığdırdığı; romanlar, öyküler ve şiirlerle, toplumun farklı kesimlerini eleştirel bir şekilde yansıtılır. İnsan doğasını, toplumsal oluşumları ve bireyin yaşadığı yalnızlıkları ele alan çalışmaları, Türkiye’nin modern süreçleşmeki sancılı dönemi öğrenilmesi için benzersiz bir penceredir.
2 Nisan 1948 yılında kaybettik büyük ustayı. Her büyük ustada olduğu gibi Sabahattin Ali’nin de değerini çok çok sonra anladık. Özellikle “Kürk Mantolu Madonna” son yıllarda çok satanlarda yerini korudu. Hatta Sabahattin Ali’yi tanımayanlar bu sayede onunla tanıştı. Popülizm böyle bir şey olsa gerek. Bir anda edebiyatla yakından-uzaktan ilgisi olmayan bile popülizm ile “Kürk Mantolu Madonna”ya merak saldı. Elbette ki, kitabı edinip kitapla beraber fotoğraf çekilip ve onun üzerinden tabiri caizse caka satmaya çalışanlar da var.
Kültür-sanat üzerinden kendini farklı göstermeye çalışanlar her zaman olacaktır. Hatta onunla da yetinmeyip, ezberlediği birkaç cümleyi sohbet arasına sıkıştıranlarda olacaktır. Lakin kökü edepten gelen edebiyatımız ve onun icracıları her zaman yerini koruyacaktır. Sabahattin Ali’yi anarken sadece roman ve öykülerinden bahsetmek olmaz. O ayrıca iyi de bir şairdir. Bugünlerde hala aynı sıcaklığını koruyan şarkılar, Sabahattin Ali’nin şiirlerinden bestelenmiştir.
Şiir dünyasındaki eski ve yeni tartışmalarına katılarak yorumunu beyan eden Sabahattin Ali: “Bence şiirin eskisi ve yenisi yoktur. İyi şiir muhakkak ki insana bir şey ilave eder, bu şey bazen tez olur; bazen bizim manen daha genişlememizi temin eden bir heyecan olur. Şiir insanda yarattığı lirik heyecanının derecesi kadar uzun ömürlü olur” der.
Gelin şimdi büyük usta Sabahattin Ali’yi daha yakından tanıyalım:
Sabahattin Ali 25 Şubat 1907’de Kırklareli’de doğdu. İstanbul’daki Muallim Mektebi’nde aldığı nitelikli eğitim sayesinde Yozgat’ta öğretmenlik yapmaya başladı. Birkaç yıl sonra Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yabancı dil eğitimi alması amacıyla yurtdışına gönderilen isimler arasındaydı. 1928-1930 yılları arasında yabancı dil eğitimini Almanya’daki bir dil fakültesinde aldı. Burada Ivan Turgenyev, Edgar Allan Poe, Thomas Mann gibi yazarların eserleriyle tanıştı. Sabahattin Ali’nin bu yazarlardan etkilendiği görülmektedir. Türk Ulusu’na hakaret eden koyu milliyetçi bir Alman gencini tartakladığı gerekçesiyle Almanya’daki eğitimi sonlandırıldı ve Türkiye’ye gönderildi. Bazı kaynaklar, Ali’nin Türkiye’ye dönüşünün sebeplerini başka nedenlere bağlamaktadır. Türkiye’ye döndükten sonra önce Bursa’da öğretmenlik yaptı; ardından Aydın’da bulunan bir okulda Almanca öğretmeni olarak çalıştı. Ali, Atatürk’e hakaret ettiği gerekçesiyle ve çeşitli politik suçlamalar nedeniyle tutuklandı ve Sabahattin Ali’nin yaşam öyküsündeki yeri iyi bilinen Sinop Cezaevi’ne gönderildi. Suçlamaların yersiz olduğunu kanıtlarcasına Atatürk’e ithaf ettiği Benim Aşkım adlı şiirini ve başka bir amaçla da Esirler adlı tiyatro oyununu yazdı. Ayrıca ülkemizde çok sevilen şarkı “Aldırma Gönül”ü de Sinop Cezaevi’nde geçirdiği günlerde yazdı. Eşi Aliye Hanım’la 1935 yılında evlendi. Bu evlilikten Filiz Ali adında bir çocukları oldu. Filiz Ali 5 yaşındayken yazdığı, en iyi bilinen Sabahattin Ali kitaplarından olan Kuyucaklı Yusuf romanı büyük tartışmalara yol açtı. Hatta Hüseyin Nihal Atsız, bu romana karşılık olarak İçimizdeki Şeytanlar adında bir eser yazmıştı. Sabahattin Ali, birçok kez askere alınmıştı. Askere alınma sebeplerinden biri II. Dünya Savaşı seferberliğiydi ve ülkemizde hâlen çok satan Kürk Mantolu Madonna adlı meşhur eserini bu yıllarda askerdeyken yazdı. Yıllardır düşmediği çok satanlar listelerinde yerini koruyan en sevilen eseri Kürk Mantolu Madonna’nın yanına diğer kitapları Kuyucaklı Yusuf ve İçimizdeki Şeytan eklenmiştir. Birçok dile çevrilen Kürk Mantolu Madonna, 2016 yılında İngilizceye çevrilerek bir dünya klasiği olma yolunda büyük bir adım atmıştır ve yediden yetmişe herkesin severek okuduğu bir kitap olarak başka kitaplarda ve filmlerde de adından bahsettirmiştir.
Ezilenlerin sesi
Sabahattin Ali’nin edebiyatı, yalnızca bireysel hikâyeler anlatılmaz; Aynı zamanda toplumsal adaletsizliklere ve otoriter rejimlere karşı bir başkaldırıdır. Yazılarda sık sık ezilenlerin sesi olmuş, hak ve özgürlükleri savunmuştur.
Eserleri, sadece yazıldığı dönemin toplumsal sorunlarına değil, evrensel insani meselelere de ışık tutuyor. Onun kitaplarında, bireylerin içsel çatışmaları ile toplumsal özgürlüklerin sert gerçeklikleri arasında yerleşik denge, onu evrensel bir yazar haline gelir.
Bugün Sabahattin Ali, sadece bir yazar olarak değil, aynı zamanda bir özgürlük ve adalet savaşçısı olarak da anılıyor. Onun, insana ve insanlığa dair umut dolu bir edebiyat çağrışımıdır. Sabahattin Ali’nin kalemi, Türk edebiyatının vicdanı olarak, geçmişte günümüzde yankılanmaya devam etmektedir.